ریحانه بهشتی

داشتن دوست و برقراری روابط اجتماعی بادیگران از نیازهای اساسی فرزندان بخصوص در سنین نوجوانی و جوانی است. گرچه رفیق خوب و شایسته برای کلیه طبقات مردم در تمام ادوار زندگی ارزنده و مهم است ولی برای نسل جوان اهمیت بیشتر دارد، زیرا جوانی دوره گسترش دوستیها و رفاقت با همسالان است و جوانان که در آستانه زندگی اجتماعی قرار گرفته اند می توانند به وسیله رفیق خوب و بافضیلت، شخصیت خود را تقویت کنند و استعدادهای اجتماعی خویش را به فعلیت در آورند و خود را برای فعالیتهای دامنه دار اجتماعی فردای خویش مهیا سازند.⁽¹⁾

در این دوره از یک سو عواطف نوجوان نسبت به دوران کودکی عمق بیشتری پیدا می کند، دوستیهای سطحی و تصادفی دوران کودکی تبدیل به دوستیهای عمیق و انتخابی می شود؛ گرچه از تعداد آنها کاسته می شود اما بر عمق و استحکام آن افزوده می شود؛ از سوی دیگر، نوجوان که در پی کسب استقلال از خانواده و بزرگسالان است به طور طبیعی به گروه همسالان توجه و گرایش پیدا می کند. گویی پیوستن به آنها زمینه استقلال او را از بزرگسالان فراهم می کند و نیاز او به حمایت و همدردی که تا دیروز آن را در خانواده و در ارتباط با بزرگسالان می جست برآورده می سازد؛ علاوه بر آن، نوجوان که خود را با دنیایی تازه روبه رو می بیند و از چهار سو با

عوامل و انگیزه های نوظهور و ناشناخته مواجه می شود، احساس تنهایی می کند. پیوستن به گروه همسالان این احساس تنهایی او را تا اندازه ای برطرف می سازد.

این عوامل سبب می شوند که گرایش نوجوان به همسالان و دوستان و اثرپذیرش از آنها به بیشترین حد خود برسد.⁽²⁾ به گونه ای که سن نوجوانی را سن رفاقت بازی خوانده اند دوست و معاشر اصولاً در جان و دل انسان اثر می گذارد و حتی باور و ایمان او را تحت تأثیر قرار می دهد (اَلْمَرءُ عَلی دینِ خلیله و قَرینه).⁽³⁾

بررسیهای علمی نشان می دهد که در دوره نوجوانی، اثرپذیری نوجوانان از همسالان از هر کس دیگر ـ از قبیل خانواده و معلم بیشتر است. تأثیر دوستان گاهی به حدی است که می تواند بر نقش و تأثیر والدین غلبه کند، حتی اگر خانواده کودک سرشار از فضیلت باشد. همچنان که در آیات قرآنی آمده و در ادب فارسی تجلی یافته است که فرزند نوح پیامبر چند صباحی با همنشینان بد نشست و برخاست کرد از بیت نبوت برید و به گمراهان پیوست.

پسر نوح با بدان بنشست

خاندان نبوتش گم شد

رسول گرامی اسلام(ص) در تمثیلی زیبا در باره تأثیر دوست و همنشین صالح می فرمایند:

«مَثلُ الجَلیسِ الصّالِح مَثلُ العَطّارِ اِنْ لَمْ یُعْطِکَ مِنْ عِطْرِهِ اَصابَکَ مِنْ ریحِهِ؛⁽⁴⁾

مثال همنشین صالح همانند عطاری است

که اگر از عطرش به تو نمی بخشد اما بوی عطرش به تو می رسد.»

معاشرتها همان گونه که عامل مصونیت اخلاقی اند و اثر سازنده بر روی انسان دارند، در مواردی نیز عامل فساد و انحراف می گردند. از این رو کنترل و نظارت والدین و مربیان از این جهت اهمیت ویژه دارد. والدین باید مراقب باشند که فرزندان نوجوان آنها با چه کسانی طرح دوستی ریخته و رفت و آمد دارند.