ریحانه بهشتی

 
 پیامبر اکرم (ص) فرمودند: به زنان باردارتان کُندر دهید؛ چرا که بر خِرَد کودک مى افزاید.
 
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: هیچ زن باردارى نیست که خربزه با پنیر بخورد، مگر این که نوزادش خوش چهره و خوش خو مى گردد.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: کندر بخورید؛ زیرا همان‌طور که انگشت، عرق را از پیشانی پاک می‌کند، کندر هم سوزش قلب را می‌برد و کمر را محکم و عقل را زیاد می‌کند و ذهن را ذکاوت و چشم را جلا می‌بخشد و فراموشی را از میان می‌برد.

بیشتر مادران از رشد جنین خود بی اطلاعند تا زمانی که در سونوگرافی اطلاعاتی به آنها داده شود. برخی تا بعد از تولد متوجه تاخیر در رشد نبوده اند.

بچه هایی که با IUGR متولد می شوند در معرض خطر بالایی از چند اختلال هستند که شامل:

پایین بودن سطح اکسیژن

پایین بودن قند خون

زیاد بودن سلول های قرمز خوننش

اعدم حفظ دمای طبیعی بدن

نمره آپگار پایین، که اندازه گیری میزان سلامت بچه در تولد است

مشکل در تغذیه

مشکلات عصبی

تاخیر در رشد جنین چگونه ایجاد می شود؟
IUGR به چند دلیل اتفاق می افتد. بچه ممکن است مشکل ژنتیکی در سلولها یا بافتها داشته باشد. شاید از سوء تغذیه یا کمبود اکسیژن دریافتی باشد. و یا شاید مادر مشکلات سلامتی داشته باشد.

IUGR می تواند در هر مرحله از بارداری اتفاق بیفتد. برخی فاکتورها، خطر IUGR بچه را افزایش می دهند. این فاکتورها به سه دسته تقسیم می شوند: فاکتورهای عدم سلامت مادر، فاکتورهای جنینی و فاکتورهای جفتی/رحمی. که فاکتورهای جفتی/رحمی به عوامل و اتفاقات داخل رحم در بارداری بر می گردد.

فاکتورهای عدم سلامت مادر
عوامل مادری به بیماریهای مادر بر می گردد که می تواند خطر IUGR را افزایش دهد این عوامل شامل:

بیماریهای مزمن مانند بیماری مزمن کلیه، دیابت، بیماری قلبی و بیماری تنفسی

فشار خون بالا

سوء تغذیه

کم خونی

برخی عفونت ها

مصرف مواد مخدر و الکل

سیگار کشیدن

فاکتورهای جنینی

فاکتورهای جنینی به بیماری های جنین بر می گردد که خطر IUGR را افزایش می دهد. این عوامل شامل:

عفونت

نقص های هنگام تولد

اختلالات کروموزومی

بارداری چند قلو

فاکتورهای جفتی/رحمی

برخی اتفاقاتی که در رحم در بارداری می افتد باعث افزایش خطر IUGR می شود که شامل:

کاهش فشار خون رحمی

کاهش فشار خون در جفت

عفونت هایی در بافت اطراف جنین

جفت سر راهی نیز می تواند سبب IUGR شود. جفت سر راهی زمانی اتفاق می افتد که جفت به طور کامل یا ناقص، دهانه رحم را مسدود می کند.

تشخیص تاخیر در رشد جنین

IUGR معمولا در یک سونوگرافی استاندارد قابل تشخیص است. سونوگرافی ها از امواج صوتی برای چک کردن رشد جنین و رحم استفاده می کنند. اگر جنین از حالت طبیعی کوچکتر باشد پزشک به IUGR مشکوک می شود.

جنین کوچکتر از حد نرمال در اوایل بارداری نگران کننده نیست. بسیاری از زنان از تاریخ آخرین قاعدگی خود مطمئن نیستند. بنابراین سن بارداری ممکن است صحیح نباشد. اگر در اوایل بارداری، پزشک به IUGR مشکوک شود، تاکید می کند که در فواصل زمانی منظم سونوانجام گیرد و این مساله بررسی شود. و اگر در چندین سونوگرافی تاخیر رشد جنین تایید شد، پزشک IUGR را تشخیص می دهد.

روش دیگر تشخیص تست آمنیوسنتز است که بعد از اینکه پزشک به IUGR مشکوک شد بیمار را برای بررسی بیشتر به این تست هدایت می کند.

آیا تاخیر در رشد جنین قابل درمان است؟
بسته به نمونه، IUGR می تواند قابل برگشت باشد.

قبل از درمان، پزشک کارهای زیر را انجام می دهد:

انجام سونوگرافی تا متوجه رشد طبیعی اندام ها شود و حرکت جنین را بررسی کند

بررسی ضربان قلب جنین تا ببیند که زمان حرکت، ضربان افزایش می یابد

بررسی جریان داپلر تا پزشک از جریان خون طبیعی مطلع شود

بسته به نوع IUGR یکی از درمان های زیر ممکن است مفید واقع شود:

افزایش مصرف مواد مغذی

با افزایش مصرف مواد مغذی مطمئن می شوید که غذای کافی به جنین می رسد. اگر به میزان کافی نخورید، بچه شما نیز به اندازه کافی رشد نخواهد کرد.

استراحت در رختخواب

اگر استراحت بیشتری داشته باشید به جریان بهتر رشد جنین کمک خواهید کرد.

استراحت مطلق و کامل

در نمونه های شدید، پزشک استراحت کامل به مادر می دهد تا در زمان باقیمانده تا زایمان، جنین رشد بیشتری داشته باشد و یا اگر مشکلات پزشکی جدی داشته باشد و نیاز به دارودرمانی باشد.

پیچیدگی هایی که در تاخیر رشد جنین وجود دارد

بچه هایی که دچار IUGR شدید هستند ممکن است در رحم و یا در حین تولد بمیرند. بچه هایی که IUGR شدید دارند ممکن است به اختلالات و مشکلاتی در زندگی خود دچار شوند.

بچه هایی که با وزن خیلی کم متولد می شوند، خطرات زیر در آنها افزایش می یابد:

اختلال در یادگیری

اختلال در حرکت و رشد اجتماعی

عفونت ها

1. پیش دکتر بروید و چک آپ کنید

در این مرحله، لازم نیست دکتر یا مامای خاصی برای خود پیدا کنید. فقط پیش دکتر خانوادگی خود بروید و از او بخواهید تا چک اپ کاملی انجام دهد. این چک آپ، تاریخچه بیماری های خانوادگی و بیماری های خود شما، سلامت کنونی شما و داروهایی که هم اکنون استفاده می کنید را بررسی می کند. مصرف برخی از داروها در دوران بارداری بسیار خطرناک است و برخی از آنها باید پیش از بارداری عوض شوند زیرا ممکن است در بدن مادر رسوب کنند و مضر هستند.

در این ملاقات با دکتر باید در مورد رژیم، وزن، ورزش و عادت های ناسالم شما همچون استعمال سیگار و مخدر نیز صحبت شود. باید برای شما مولتی ویتامین تجویز شود. از اینکه واکسن های خود رابه موقع زده اید اطمینان حاصل کنید. مصونیت خود در برابر بیماری های دوران کودکی همچون آبله مرغان و سرخچه را آزمایش کنید. به همه سوال هایی که دکتر می پرسد، پاسخ درست بدهید. اگر از آخرین آزمایش و چک آپ شما حدود یکسال می گذرد، حتما دوباره تست پاپ اسمیر بدهید و آزمایش های لازم برای نداشتن بیمارهای عفونی و مقاربتی را انجام دهید.

شاید برخی از والدین به دلیل سابقه خانوادگی، تمایل داشته باشند برای بیماری هایی همچون کم خونی داسی شکل، تای-ساکز، تصلب کيستی بافت ها، آزمایش ژنتیک بدهند.

2. اسید فولیک مصرف کنید (مراقب ویتامین آ باشید)

خوردن اسید فولیک بسیار ضروری است. با مصرف حداقل 400 میکروگرم اسید فولیک در طول روز برای حداقل یک ماه پیش از بارداری و سه ماه نخست بارداری، می توانید 50 تا 70 درصد از احتمال داشتن نوزادی با نقص لوله عصبی همچون اسپینا بیفیدا جلوگیری کنید. استفاده از اسید فولیک همچنین می تواند از دیگر ناهنجاری های تولد نیز جلوگیری کند.

می توانید از همه داروخانه ها اسید فولیک یا دیگر مولتی ویتامین های پیش از تولد را تهیه کنید. اما پیش از خرید مولتی ویتامین، ببینید آیا حداقل 400 میکروگرم اسید فولیک در خود دارد یا خیر. همچنین کنترل کنید تا آن مولتی ویتامین، بیشتر از 770 میکروگرم ویتامین آ نداشته باشد، مگر اینکه بیشتر آن بتاکاروتن باشد. استفاده بیش از حد ویتامین آ می تواند منجر به ناهنجاری های تولد شود.

اگر از مکملی که استفاده می کنید مطمئن نیستید، از دکتر یا داروخانه چی کمک بخواهید.

3. ترک سیگار، الکل و مواد مخدر

اگر سیگاری هستید یا مواد مخدر مصرف می کنید، زمان آن رسیده تا آنها را ترک کنید. یافته های علمی بسیاری نشان داده اند، سیگار و مواد مخدر منجر به سقط جنین، زایمان زودرس و نوزادان بسیار کوچک و کم وزن می شوند. در نظر داشته باشید، تاثیر برخی از داروها و مخدرها حتی از پس از ترک آنها نیز در بدن باقی می مانند.

تحقیقات همچنین می گویند، استفاده از تنباکو روی باروری مادر و کم شدن اسپرم های پدر تاثیر دارد. در حقیقت، حتی کشیدن گاه و بیگاه سیگار نیز می تواند روی باردار شدن تاثیر منفی بگذارد.

مصرف نوشیدنی های الکلی نیز تاثیر منفی در بارداری دارد. آنها می توانند منجر به ناهنجاری های زایمان یا مشکلات دیگر برای رشد نوزاد بشوند.

شاید ترک عادت های ناسالم مشکل باشد اما با مشاور در این رابطه صحبت کنید. مشاور راهکارهایی پیش روی شما قرار می دهد تا راحت تر سیگار یا مواد مخدر را کنار بگذارید.

17 کاری که پیش از بارداری باید انجام دهید

4. یخچال خود را از مواد غذایی سالم پر کنید

مسلما پیش از بارداری، شما هنوز به جای دو نفر غذا نمی خورید اما باید تغذیه خود را درست کنید. باید سعی کنید از مواد مغذی و سالم تغذیه کنید تا بارداری سالم تری داشته باشید.

سعی کنید هر روز حداقل 2 لیوان آب میوه و 2.5 لیوان آب سبزیجات مصرف کنید. خوراکی ها و غذاهایی که کلسیم زیاد دارند همچون شیر، ماست و آب پرتقال مملو از کلسیم مصرف کنید. از منابع مختلف پروتئین همچون آجیل، حبوبات، انواع فراورده های سویا، مرغ و گوشت تغذیه کنید.

5. کمتر کافئین مصرف کنید

با اینکه هنوز اتفاق نظری در مورد مصرف کافئین در دوران بارداری بین کارشناسان وجود ندارد، اما بیشتر آنها اعتقاد دارند زنان باردار و افرادی که تصمیم به باردار شدن دارند، باید مصرف این خوراکی را به حداقل برسانند.

برخی از یافته های علمی نشان داده اند، میان مصرف کافئین و کاهش باروری رابطه مستقیم وجود دارد. مصرف زیاد کافئین می تواند در مواردی به سقط جنین منجر شود.

March of Dimes به زنان باردار توصیه می کند میزان مصرف کافئین خود را به 200 میلی گرم در روز، یعنی یک فنجان کاهش دهند. این چیزی است که پیش از بارداری نیز باید به آن توجه داشت.

6. وزن خود را کنترل کنید

هنگامی که وزن متعادلی داشته باشید، بارداری آسان تری نیز خواهید داشت. کم یا زیاد بودن نسبت قد به وزن می تواند منجر به مشکلاتی برای باردار شدن بشود. داشتن نسبت زیر 20 یا بیش از 24 وزن به قد می تواند روی باروری تاثیر منفی داشته باشد.

اگر در وزن متناسب قرار ندارید، کم یا زیاد کردن وزن شاید به باردار شدن شما کمک کند. داشتن وزن متناسب، بارداری راحت تری نیز برای مادر به ارمغان می آورد. برای کسب وزن مناسب می توانید با متخصص تغذیه نیز مشورت کنید.

7. حواستان به مصرف ماهی باشد

اگر از طرفداران ماهی هستید باید حواستان به تغذیه خود باشد. با اینکه ماهی منبع اسیدهای چرب اومگا 3 (که برای رشد مغز و بینایی کودک شما بسیار مهم است) و همچنین پروتئین، ویتامین D و دیگر مواد مغذی است، اما با این حال حاوی جیوه نیز هست که می تواند خطرناک باشد.

بسیاری از کارشناسان معتقدند، زنان باردار باید به طور متوسط ماهی مصرف کنند و بهترین تغذیه نیز ممانعت از خوردن ماهی هایی است که جیوه زیاد دارند. سازمان دارویی و غذایی جهانی توصیه می کند، زنانی که قصد باردار شدن دارند از خوردن گوشت ماهی هایی همچون کوسه، اره ماهی و شاه ماهی خالدار خودداری کنند و بیشتر از 170 گرم تن ماهی در طول هفته مصرف نکنند. بهتر است از مصرف ماهی های رودخانه ای که خودتان صید کرده اید نیز خودداری کنید مگر اینکه مطمئن باشید آلوده نیستند.

سازمان دارویی و غذایی جهانی توصیه می کند، زنان باردار در طول هفته حدود 340 گرم ماهی مصرف کنند.

17 کاری که پیش از بارداری باید انجام دهید

8. برنامه ورزشی برای خود تعیین و آن را دنبال کنید

هم اکنون یک برنامه ورزشی برای تناسب اندام خود تعیین کنید و بر اساس آن پیش بروید. به این ترتیب می توانید بارداری سالم تری داشته باشید. ورزش کردن تاحدی که کمی هم عرق کنید می تواند در فرونشاندن استرس های پیش از بارداری نیز مفید باشد.

تمرینات ورزشی سالم شامل 30 دقیقه ورزش ملایم همچون پیاده روی، دوچرخه سواری یا ورزش های کاهش وزن در بیشتر روزهای هفته است.

برای افزایش انعطاف بدن، ورزش های کششی یا یوگا انجام دهید. بعد از باردار شدن نیز تمرینات ورزشی خود را ادامه دهید. اگر تاکنون ورزش در برنامه روزانه شما وجود نداشته است، آن را اضافه کنید و از برنامه های ساده ای همچون پیاده روی بین 10 تا 20 دقیقه در روز شروع کنید. یا می توانید از تمرینات ساده ای همچون استفاده از پله ها به جای آسانسور یا پارک کردن ماشین در فاصله ای دورتر از محل کار و پیاده رفتن یک قسمت از مسیر کمک بگیرید.

9. پیش دندانپزشک بروید

هنگمی که می خواهید خود را برای باردای آماده کنید حتما باید به سلامت دهان خود نیز رسیدگی کنید. تغییرات هورمونی در طول بارداری می تواند منجر به بیماریهای لثه شود. در دوران بارداری میزان استروژن و پروژسترون افزایش می یابد و همین مساله باعث می شود لثه در مقابله با باکتری ها رفتاری متفاوت نشان دهد و منجر به تورم لثه ها شود. این تورم باعث می شود هرباری که دندان های خود را مسواک می زنید یا نخ دندان می کشید، لثه ها خونریزی کنند.

خانم هایی که پیش از باردار شدن همه مشکلات لثه و دندان های خود را برطرف می کنند، در دوران بارداری مشکلات کمتری در این رابطه خواهند دشت. حتما پیش از باردار شدن دندانپزشکی بروید و دندان های خراب خود را درست کنید.

10. به سابقه پزشکی خود توجه کنید

سعی کنید در رابطه با سابقه پزشکی خود و همسر خود اطلاعات کسب کنید و ببینید سابقه بیماری های ژنتیکی همچون سندروم داون، کم خونی داسی شکل، تصلب کیستی بافت ها، تای-ساکز یا ناهنجاری های خونی نداشته باشید. شما همچنین باید بدانید در بستگان و فامیل خود کسی دچار عقب ماندگی ذهنی یا بیماری های جسمی دیگری همچون بیماری های قلبی یا نقص لوله عصبی نباشند.

دکتر شما باید همه سابقه پزشکی شما را بررسی کند و مطمئن شود که شما و همسرتان مشکل ژنتیکی ندارید.

11. توجه به مسایل مالی

به دنیا آوردن و پرورش کودک هزینه های زیادی دارد. شما پیش از باردار شدن باید همه هزینه های مرتبط با بارداری، زایمان و رشد و مدرسه رفتن کودک خود را برآورد کنید.

می توانید برای کم کردن بخشی از هزینه ها از بهترین بیمه ای که امکانات بیشتری دارد، استفاده کنید. اگر پزشک یا مامای خاصی مد نظر شماست، هزینه های ویزیت و … را برآورد کنید. اگر می توانید از هزینه های کنونی خود کم و پس انداز کنید تا بعد از تولد کودک، با مشکل مواجه نشوید.

12. توجه به سلامت روانی خود

موسسه پزشکی آلیس دومار می گوید، زنانی که از افسردگی رنج می برند، دوبرابر بیشتر از زنان سالم در معرض مشکلات ناباروری قرار دارند. افرادی که افسرده هستند نمی توانند به خوبی از خود مراقبت کنند، در نتیجه نمی توانند از فرزندانشان نیز مراقبت کنند. بر اساس اعتقاد برخی کارشناسان، باردارشدن در دوران افسردگی بسیار دشوار است.

دومار پیشنهاد می کند زنانی که در خانواده آنها سابقه افسردگی وجود دارد، پیش از بارداری حتما سلامت روان خود را کنترل کنند. اگر نشانه هایی از افسردگی همچون علاقه نداشتن به مسایلی که قبلا از آنها لذت می بردید، تغییر در میل و اشتیاق های خود، تغییر در عادت های خواب، نداشتن انرژی یا داشتن احساس ناامیدی و بی ارزش بودن را در خود مشاهده کردید، حتما به تراپیست یا روانشناس مراجعه کنید.

دو درمان بسیار موثر افسردگی، مشاوره و دارودرمانی است و بیشتر بیمارها، با تلفیق هر دو درمان با هم مداوا می شوند. اگر مصرف دارو برای شما الزامی بود، روانپزشک داروهایی برای شما تجویز خواهد کرد که پیش از بارداری و دوران بارداری برای شما ضرر نداشته باشد. البته می توانید از روش های مدیریت استرس همچون مراقبه و یوگا نیز استفاده کنید.

17 کاری که پیش از بارداری باید انجام دهید

13. مراقب عفونت ها باشید

بسیار مهم است که پیش از باردار شدن هیچ گونه عفونتی در بدن نداشته باشید. شما باید از غذاهایی همچون پنیرهای سفید سترون نشده یا دیگر لبنیات روزانه و گوشت، ماهی یا مرغ خام و نیم پز استفاده نکنید. این غذاها می توانند حامل باکتری های مضر و خطرناکی باشند که منجر به بیماری های تغذیه ای و در نتیجه سقط جنین یا مرده به دنیا آمدن نوزاد شوند. همچنین باید از آب میوه های پاستوریزه و هموژنیزه نشده استفاده نکنید زیرا حاوی باکتری هایی همچون ای کولی یا سالمونلا هستند.

به یاد داشته باشید پیش از تهیه غذا دستان خود را تمیز بشویید. مطمئن شوید یخچال شما روی درجه 35 تا 40 درجه فارنهایت تنظیم شده است و درجه فریزر منفی 18 درجه سانتی گراد است. این درجه ها به سالم ماندن مواد غذایی کمک می کنند.

هنگام گلکاری یا کشاورزی در باغچه، حتما دستکش دست کنید تا باکتری های عفونی از خاک نگیرید.

حتما مراقب های لازم را انجام دهید تا سرما نخورید. برای این منظور می توانید، در ابتدای هر فصلی واکسن آنفولانزا را تزریق کنید. مبتلا شدن به آنفولانزا در طول بارداری می تواند باعث بروز مشکلات پیچیده ای همچون ذات الریه یا زایمان زودرس بشود.

14. خطرهای محیطی را به حداقل برسانید

شاید نتوانید از همه خطرهای محیطی در امان باشید اما می توانید تا حد امکان این خطرهات را به حداقل کاهش دهید. بعضی از کارها برای شما و کودک متولد نشده تان مضر و خطرناک است. به طور مثال، اگر هر روز در معرض مواد شیمیایی یا تشعشات مضر قرار دارید باید پیش از باردار شدن تغییراتی در این اوضاع به وجود بیاورید.

همچنین، برخی از محصولات پاک کننده همچون آفت کش ها، محلول ها یا سرب های موجود در آب نوشیدنی به واسطه لوله های قدیمی برای رشد و پرورش نوزاد در بدن مضر هستند. برای این منظور با پزشک خود مشورت کنید تا حد امکان مسایل خطرناک موجود در زندگی روزمره خود را حذف یا کمرنگ کنید.

15. خوب به تصمیم خود فکر کنید

بچه دار شدن یکی از تعهدات زندگی است. پیش از تصمیم گیری برای بچه دار شدن، ببینید آیا برای پذیرفتن این مسئولیت آمادگی کافی دارید. برای اطمینان از این آمادگی به سوال های زیر فکر کنید:

آیا می دانید که چگونه باید مسئولیت های بچه داری خود را به خوبی انجام دهید و بین کار و خانواده خود تعادل برقرار کنید؟
آیا آمادگی لازم برای نگهداری از فرزندی که مشکل خاصی دارد را دارید؟
آیا شما و همسرتان هر دو به بچه دار شدن تمایل دارید؟

16. زمان تخمک گذاری خود را کشف کنید

برخی از خانم ها وقتی آماده باردار شدن می شوند، خیلی راحت روش های جلوگیری را کنار می گذارند و همه چیز را به قضا و قدر می سپارند. اما تعدادی دیگر، با علامت زدن دوران پریود خود و دنبال کردن نشانه ها برای کشف زمان باروری خود، محاسبات دقیقی را دنبال می کنند.

برای تعیین زمان تخمک گذاری خود، دمای بدن خود و تغییرات مخاط گردنی خود را بنویسید. این نشانه ها را برای چند ماه پشت سر هم دنبال کنید تا بتوانید در هر دوره زمان دقیق تخمک گذاری خود را کشف کنید.

البته از دستگاه های محاسبه تخمک گذاری نیز می توانید استفاده کنید. این کیت ها در داروخانه ها به فروش می رسند.

17. کنار گذاشتن روش های پیشگیری

اکنون می توانید با روش های پیشگیری از بارداری خداحافظی کنید. افرادی که از قرص های ضد بارداری استفاده می کنند باید پیش از بارداری مواردی را در نظر داشته باشند. پیش از کنار گذاشتن این قرص ها، باید دوره خود را تمام کنید تا پریود شما دچار بی نظمی و اشکال نشود. شاید چند ماه طول بکشد تا دوره پریود شما دوباره به حالت نرمال بازگردد اما بیشتر خانم ها از همان ماه اولی که قرص ها را کنار می گذارند، بارور هستند.

برخی از کارشناسان معتقد هستند، بهتر است پس از قطع مصرف قرص های ضدبارداری از روش های طبیعی همچون کاندوم استفاده کنید تا دوباره پریود شما به حالت نرمال برگردد. منتظر ماندن برای داشتن پریود نرمال به شما کمک می کند تا زمان دقیقی داشته باشید و بتوانید به راحتی برای انجام آزمایش های مورد نظر خود در سه ماهه نخست بارداری، برنامه ریزی کنید.

داشتن دوست و برقراری روابط اجتماعی بادیگران از نیازهای اساسی فرزندان بخصوص در سنین نوجوانی و جوانی است. گرچه رفیق خوب و شایسته برای کلیه طبقات مردم در تمام ادوار زندگی ارزنده و مهم است ولی برای نسل جوان اهمیت بیشتر دارد، زیرا جوانی دوره گسترش دوستیها و رفاقت با همسالان است و جوانان که در آستانه زندگی اجتماعی قرار گرفته اند می توانند به وسیله رفیق خوب و بافضیلت، شخصیت خود را تقویت کنند و استعدادهای اجتماعی خویش را به فعلیت در آورند و خود را برای فعالیتهای دامنه دار اجتماعی فردای خویش مهیا سازند.⁽¹⁾

در این دوره از یک سو عواطف نوجوان نسبت به دوران کودکی عمق بیشتری پیدا می کند، دوستیهای سطحی و تصادفی دوران کودکی تبدیل به دوستیهای عمیق و انتخابی می شود؛ گرچه از تعداد آنها کاسته می شود اما بر عمق و استحکام آن افزوده می شود؛ از سوی دیگر، نوجوان که در پی کسب استقلال از خانواده و بزرگسالان است به طور طبیعی به گروه همسالان توجه و گرایش پیدا می کند. گویی پیوستن به آنها زمینه استقلال او را از بزرگسالان فراهم می کند و نیاز او به حمایت و همدردی که تا دیروز آن را در خانواده و در ارتباط با بزرگسالان می جست برآورده می سازد؛ علاوه بر آن، نوجوان که خود را با دنیایی تازه روبه رو می بیند و از چهار سو با

عوامل و انگیزه های نوظهور و ناشناخته مواجه می شود، احساس تنهایی می کند. پیوستن به گروه همسالان این احساس تنهایی او را تا اندازه ای برطرف می سازد.

این عوامل سبب می شوند که گرایش نوجوان به همسالان و دوستان و اثرپذیرش از آنها به بیشترین حد خود برسد.⁽²⁾ به گونه ای که سن نوجوانی را سن رفاقت بازی خوانده اند دوست و معاشر اصولاً در جان و دل انسان اثر می گذارد و حتی باور و ایمان او را تحت تأثیر قرار می دهد (اَلْمَرءُ عَلی دینِ خلیله و قَرینه).⁽³⁾

بررسیهای علمی نشان می دهد که در دوره نوجوانی، اثرپذیری نوجوانان از همسالان از هر کس دیگر ـ از قبیل خانواده و معلم بیشتر است. تأثیر دوستان گاهی به حدی است که می تواند بر نقش و تأثیر والدین غلبه کند، حتی اگر خانواده کودک سرشار از فضیلت باشد. همچنان که در آیات قرآنی آمده و در ادب فارسی تجلی یافته است که فرزند نوح پیامبر چند صباحی با همنشینان بد نشست و برخاست کرد از بیت نبوت برید و به گمراهان پیوست.

پسر نوح با بدان بنشست

خاندان نبوتش گم شد

رسول گرامی اسلام(ص) در تمثیلی زیبا در باره تأثیر دوست و همنشین صالح می فرمایند:

«مَثلُ الجَلیسِ الصّالِح مَثلُ العَطّارِ اِنْ لَمْ یُعْطِکَ مِنْ عِطْرِهِ اَصابَکَ مِنْ ریحِهِ؛⁽⁴⁾

مثال همنشین صالح همانند عطاری است

که اگر از عطرش به تو نمی بخشد اما بوی عطرش به تو می رسد.»

معاشرتها همان گونه که عامل مصونیت اخلاقی اند و اثر سازنده بر روی انسان دارند، در مواردی نیز عامل فساد و انحراف می گردند. از این رو کنترل و نظارت والدین و مربیان از این جهت اهمیت ویژه دارد. والدین باید مراقب باشند که فرزندان نوجوان آنها با چه کسانی طرح دوستی ریخته و رفت و آمد دارند.

پرسش: چگونه کودکان شش، هفت ساله را تشویق به نماز خواندن و روزه گرفتم کنیم؟

پاسخ: تربیت دینی کودکان و نوجوانان مساله مهمی است. چند نکته در این ارتباط عرض می شود:
1. کودک به پدر و مادرش علاقه دارد. این علاقه چاشنی خوبی برای این است که آن ها به اعتقادات و اعمال پدر و مادر خود گرایش پیدا کنند. این که در روایات آمده که به کودکان از ابتدای کودکی اعمال دینی را یاد داده و به آن عادت دهید تا اعمال دینی انجام دهند بر همین اساس است.

امام صادق(ع) می‌فرمایند: “ما کودکان خود را از سن پنج سالگی به نماز می خوانیم، ولی شما کودکان خود را از سن هفت سالگی امر به نماز کنید. ما کودکان خود را از سن 7 سالگی به روزه گرفتن می خوانیم؛ و البته وقتی عطش بر آن ها غلبه کرد افطار می‌کنند. ولی شما کودکان خود را از سن 9 سالگی به روزه گرفتن امر کنید به مقداری که طاقت دارند…."(الإستبصار، ج1، ص409)

2. برای این که فرزندان به نماز خواندن علاقه پیدا کنند باید زمینه علاقه را از راه‌های مختلف در انها ایجاد کرد. مثلا رفت و امد خود را با کسانی که اهل نماز و طاعتند و در عین حال خوش اخلاق و صمیمی هستند، بیشتر کنید. قرار گرفتن فرزندان در محیط مذهبی پشتگرمی روانی خوبی برای تربیت دینی است.

محیط خانه را برای نماز و اعمال دینی خوشایند کنید. مثلا در هنگام ماه رمضان شادتر زندگی کنید، صمیمی تر باشید، شیرینی بخرید، غذاهای بهتری تهیه کنید، و یا به انها اجازه بازی بیشتری بدهید. مهمانی برقرار کنید. بگذارید خاطره های خوب از ایام عبادات و اعمال دینی برای انها باقی بماند. هر وقت خودتان به مسجد می روید با دسته گلی یا یک شیرینی و شکلات بازگردید. این گونه انها هم اشتیاق پیدا می کنند با شما به مسجد بیایند.

البته بعضی از این راه ها با بعضی سنین سازگارتر است. طبیعی است که باید به سن و سال و تاثیرگذاری ان در فرزند توجه کرد. گاهی خود کودکان هم از نظر روحی و اخلاقی با هم تفاوتهایی دارند که باید مورد توجه واقع شود.

حتی دعوت کننده به نماز، باید در جهات دیگر هم سعی کند جذاب و الگو باشد. مثلا اگر پدر و مادر خودشان افرادی منظم و موفق باشند، و از متانت رفتار و تسلط بر نفس برخوردار باشند، دعوتشان به نماز بیشتر مقبول می افتد تا وقتی که چنین نباشند. شاید این که امام(ع) فرموده اند ما در سن کمتری فرزندانمان را به نماز و روزه دعوت می کنیم، رجوع به این جذابیت شخصیت حضرات معصومین رجوع داشته باشد.